جایگاه خانواده
تربیت مذهبی کودک دارای سیر منطقی و منظمی است. در اسلام به رعایت تناسب بین مفاهیم آموختنی به کودک و سن او، توجه خاصی شده است. خانواده مناسب‌ترین بستر برای پیدایش رفتارهای تربیتی و تربیت کودک است.
آنچه به کودک درباره آموزه‌های دینی ارائه می‌شود و او یاد می‌گیرد، فقط از طریق تکرار، تقلید و آشنایی است. تربیت مفاهیم مذهبی کودک با بالاتر رفتن سن کودک کمتر می‌شود و تعقل و تفکر جای تقلید صرف را می‌گیرد.
همچنین توصیه شده است که به کودک در سه سالگی کلمه: «لا اله الا الله» آموزش داده شود.در چهارمین سال زندگی کلمه «محمد رسول اللّه صلی الله علیه و آله ». در پنج سالگی روی او را به قبله متوجه کنید تا با مقدمات نماز آشنا شود.
البته اجبار کودک به یادگیری مفاهیم تربیت مذهبی و اعمال دینی بسیار اشتباه است. چرا که با خوشی و سروری او در تعارض است و گاه منجر به سرخوردگی، لج بازی و بی رغبتی نسبت به مسائل مذهبی می‌شود، بلکه باید نسبت به این امر، کاملا دقیق و ظریف برخورد کرد.
دیدگاه اسلام
از دیدگاه اسلام تربیت مذهبی کودک دارای سه دوره است. کودک در هفت سال اول زندگی سید و سرور است. تعبیر رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله هم از این مرحله تربیتی «سیادت کودک» است. هفت سال دوم، سن تعلیم پذیری، اطاعت و فرمان برداری است و هفت سال سوم، سن وزارت و مشورت.
زمان ریاست
اولین دوره سن تربیت مذهبی کودک سن کودکی اوست. این دوره که سن خوشی و بازی کودک است، از زمان تولد شروع می‌شود. فرزند در اوان کودکی هنوز دنیای خود را نمی‌شناسد و به طور کامل با آن در ارتباط نیست.
او نمی‌تواند کارهای شخصی خود را انجام دهد. از این جهت به سن رفع نیازها هم تعبیر می‌شود. روان شناسان به دوره (تولد تا ۲ سالگی)، سن حسی ـ حرکتی می‌گویند. از دو سالگی جست و خیز کودک اوج می‌گیرد و تمایل او به بازی‌ها بیشتر می‌شود.
دختران دم بخت بخوانند: 12 مورد از خطاهای مهم دختران در ازدواج
او در این سن، از تمرکز طولانی در مسائل گریزان است. فوق العاده به دنبال تنوع طلبی و آزادی خواهی است. از دو تا سه سالگی، ارتباط کامل‌تری با محیط پیرامون خود پیدا می‌کند. کم کم قدرت تشخیص در او نمایان می‌شود. ولی همچنان از تصمیم‌گیری عاجز و به والدین متکی است.
اهمیت تربیت مذهبی کودک در دوره سن ریاست و سیادت، به این علت است که شخصیت فرد در ۵ سال اول زندگی شکل می‌گیرد. گزل روان شناس مشهور می‌گوید: «کودک در ۵ و ۶ سالگی، نسخه کوچکی از جوانی است که در آینده می بینیم».
آزادی کودک در هفت سال اول زندگی به معنی رهایی او، اجازه انجام اعمال مخاطره آمیز یا خلاف ادب و بی تفاوتی نسبت به رفتارهای نادرست نیست. بلکه نباید او را تحت فشار قرار داد یا کاری را که از توانش خارج است، به او سپرد. باید با ساماندهی اموری که می‌تواند انجام دهد، آزادی او را با کنترل منطقی همراه ساخت. هفت سال اول زندگی، دوران شکل‌گیری شخصیت کودک است.
دوره سیادت
در این سنین، کودک به نوع رفتارها و عملکرد والدین در موقعیت‌های گوناگون توجه ویژه دارد. آموزش تربیت مذهبی کودک به صورت غیر مستقیم است. بنابراین، واکنش افراد خانواده نسبت به مسائل مذهبی بر او تأثیر عمیقی می‌گذارد.
در این زمان زمینه گرایش یا طرد مذهبی در او فراهم می‌آید. انجام عبادتها در حضور فرزند، او را تشنه هم رنگی با آنان می‌کند. اگر والدین در صورت علاقه‌مندی و همراهی کودک در این زمینه، برای تشویق او پاداشی در نظر بگیرند، کودک را برای تکرار عمل شایسته‌اش مشتاق‌تر می‌سازند.
تشویق و تقویت رفتار مثبت کودک، سبب شکل‌گیری عادت‌های ارزشمند و تربیت مذهبی کودک می‌شود. زمانی باید کودک را تشویق کرد که رفتار پسندیده‌ای از او سر بزند. البته، می‌تواند به صورت کلامی، غیرکلامی، مادی و معنوی، مستقیم یا غیر مستقیم باشد. درباره روش مناسب یاددهی مفاهیمی چون خدا، قیامت و غیره این نکته مهم است که شناخت و ادراک کودک در این سنین، بیشتر حسی است.
اقتضای سن
بنابر اقتضای سن و سالش، نمی‌تواند مسائل را به صورت عقلانی درک کند. از اینرو، بهتر است او را با نشانه‌ها و زیبایی‌های محسوس خلقت آشنا کرد. بدینگونه او را متوجه خالق هستی ساخت و زمینه تربیت مذهبی کودک را فراهم آورد.
چنین شناختی، احساسی خوشایند نسبت به خدا در او پدید می‌آورد. این شناخت برای پایداری رابطه وی با خداوند و پیدایش رفتارهای مثبت دینی مؤثر است. در مقابل باید از بیان شدت عذاب جهنم و مسائلی این چنین و ارائه چهره‌ای خشمگین و غضبناک از خداوند که در فاصله گرفتن کودک از خدا تأثیر دارد پرهیز کرد.
از وظایف والدین، آشناسازی با مفاهیم دینی و تربیت صحیح مذهبی کودک، یاددهی انجام عبادات، به همراه تشویق بیان محبت و الطاف خدا به شیوه‌ای ساده و ایجاد احساس خوشایند در او نسبت به خدا و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام است.
دوره تعلیم پذیری و آموزش
در دوره تادیب نحوه تربیت مذهبی کودک تغییر می کند در این سن تغییرات محسوسی در تن و روان کودک پدید می‌آید. جسم او نسبتا قوی تر، ذهنش رشد یافته‌تر و فهمش بیشتر می‌شود. رابطه اجتماعی وی با مادر کمتر می‌شود.
شور و علاقه خاصی برای ارتباط با دیگر کودکان نشان می‌دهد. تا جایی که پس از پذیرش از سوی همسالان و افراد گروه به آرامش می‌رسد. کودکان در این سن و سال تا حدودی خوبی‌ها و بدی‌ها را درک می‌کنند.
ولی از آن جا که هنوز به رشد کافی عقلانی برای تشخیص مصلحت خود نرسیده‌اند، نیازمند آگاهی و تربیت مستقیم هستند. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله هفت سال دوم تربیت مذهبی کودک را سن پیروی و فرمان برداری می‌داند.
کلام امام صادق (ع)
امام جعفر صادق علیه السلام سفارش می‌کند: «فرزند خود را در هفت سال دوم با آداب و روشهای مفید و لازم تربیت کنید». در این دوران نباید به کودک آزادی کامل داد زیرا تربیت مذهبی کودک دستخوش مخاطرات می شود.
بلکه باید از اشتباهات و خطاهایش چشم پوشید. شایسته است او را از بی‌ادبی های احتمالی نیز بازداشت. به نظم و انضباط عادت داد. با برنامه ریزی درست او را از بی‌توجهی به لحظه‌ها و بیهوده گذرانی دور کرد.
مقاله 7 سبک مرگبار فرزندپروری والدین مناسب اولیایی است که در رابطه با تربیت فرزند خود مشکل دارند.
به یقین، اگر کودک دوران سیادت را به طور طبیعی و در محیطی مناسب و اطمینان‌بخش سپری کرده باشد. در دوران تأدیب دارای نوعی تعادل روانی خواهد بود و برای اطاعت پذیری و حرف شنوی از والدین و تربیت مذهبی مقاومت به خرج نمی‌دهد.هفت سال دوم زندگی فرزند، دوران فراگیری و آموزش مفاهیم تربیت مذهبی به کودک است. اگر کودک هفت سال اول را بهتر طی کند عملکردش در این دوره بهتر و موفق‌تر است.
رشد عقلی کودک
رشد مغز کودک در هفت سال دوم بیشتر شده و آمادگی لازم برای یادگیری را پیدا کرده است. مهمترین وظیفه والدین و مربیان [در این سالها]، آموزش و تعلیم و تربیت مذهبی کودک ذکر شده است. یادگیری در سنین کودکی عمیق‌تر و ریشه دارتر است.
چرا که ذهن کودک آسوده و بی‌مشغله از مسائل زندگی است و قدرت گیرندگی او قویتر است. آموزش رسمی از شش سالگی شروع می‌شود و یادگیری او به تدریج همراه با تعلیمات مدرسه‌ای، از محیط و مسائل و افراد گوناگون پیرامونش ادامه می‌یابد.
کلام پیامبر اکرم(ص)
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد آموزش مفاهیم دینی و تربیت مذهبی کودک می‌فرماید: وقتی فرزند شما به شش سالگی رسید، تربیت مذهبی را شروع کنید. رکوع و سجود را به او یاد دهید. در هفت سالگی برای وضو آماده‌اش کنید.
به اقامه نماز ترغیبش کنید. بدانید که با آموزش یاد و نام خدا به کودک، عذاب الهی از معلم و پدر و مادر برداشته می‌شود. نکته بعدی، توجه به آموزش و پرورش و مدرسه کودکان در زمینه‌های هنری، ورزشی و مهارت های اجتماعی است.
صرفا نباید به آموزش‌های نظری بسنده کرد، بلکه لازم است با پرورش صحیح کودکان، به کشف استعدادهای پنهان جسمی و ذهنی‌شان پرداخت. در آموزه‌های دینی هست که در کنار تربیت مذهبی کودک به فرزندان خود اسب سواری، شنا و تیراندازی آموزش دهید.
سخن امام علی (ع)
حضرت علی علیه السلام با تأکید بر آشنا سازی کودک با آداب و روشهای مفیدی که در زندگی به کار می‌آید. یادآور می‌شود که فرزندان شما برای دوره‌ای غیر از زمان شما باید آماده و مهیای فعالیت شوند. لازمه زندگی اجتماعی سالم و پربار، شخصیتی پرورش یافته با آمادگی روانی، برخوردار از مهارت های اجتماعی و با اعتماد به نفس بالاست که در صورت توجه دقیق به تمام ابعاد شخصیت کودک می‌توان به چنین هدفی دست یافت.
مقاله 7 راهکار اساسی بهبود رابطه عاطفی را به زوج های مشکل دار توصیه می کنیم.
زمانی که نیازهای زیستی و عاطفی کودک به طور کامل تأمین شود، زمینه کنجکاوی و فعالیتهای ذهنی و عملی بیشتر، برای او فراهم می‌آید. اهمیت دادن به پرسش‌های جست و جو گر کودکان و پرورش قدرت تخیل آنان، امری بسیار ضروری است.این امر در جهت رشد ذهنی و پایه ریزی متعادل شخصیت آنان است.
بیان پاسخهای ساده و روشن به ابهامات ذهنی کودکان. قصه گویی یا خواندن داستان‌های ساده و آموزنده یا مشارکت آنها به حل مسائل خانواده. از جمله روش‌هایی است که در پرورش ذهنی کودک مؤثر است.
تربیت مذهبی کودک
برای تقویت تربیت مذهبی کودک و تثبیت ایمان در دل فرزندتان بینش‌های او را درباره خدا صحیح و عمیق کنید. سعی کنید به پرسش‌های او در مورد خداوند جواب‌های درست و در حد فهم او بدهید. برای تقویت ایمان فرزند به خدا و پذیرش توانایی‌های خودش، جمله‌های مثبت را بر روی کاغذی بنویسید. آنها را بر در و دیوار و محل دید او قرار دهید.
برای مثال: برای سلامتی، توانگری، زیبایی و قدرتم از خداوند سپاس گزارم. خدا همه جا با من است و همه چیز نیکوست. قدرت و بزرگی خدا برتر و پایدارتر از دیگران است. من با ایمان به خدا، در کارهایم موفق می‌شوم.
مقاله 3 عامل اصلی موفقیت برای کسانی که دنبال موفقیت دائمی هستند مناسب است.
یکی از مفاهیمی که لازم است در دوران تربیت مذهبی کودک به او آموزش دهید مفهوم مرگ است. مفهوم مرگ را برای او به صورت مثبت بیان کنید. به او بگویید مرگ یک میهمانی بزرگ و با شکوه نزد خداست. بدین وسیله، آگاهی و شناخت او را از مرگ بالا می‌برید و ترس از این مسئله را در او کاهش می‌دهید.
به او یاد دهید با خدا درد دل کند. صحبت کند. تشکر کند و کمک بخواهد، به ویژه در مواقع حساس مثل: زمان مدرسه و امتحانات. برای تقویت دینی و تربیت مذهبی کودک محبت به ائمه اطهار علیهم السلام را در سرلوحه برنامه‌های تربیتی کودک خویش قرار دهید.
چرا که محبت به آنان، انسان را به ارادت و هم رنگی با آنچه خدا می‌خواهد، توفیق می‌دهد. بدین منظور، بیان داستان‌های دوران کودکی امامان معصوم علیهم السلام بسیار سودمند است. با بالا بردن قدرت ایمان در فرزندتان، او را در برابر تحمل مشکلات مقاوم‌تر و برای پذیرش مسئولیت‌های بزرگ‌تر آماده سازید.
بازدیدها: 13
