مقدمه:

مراد از تنبیه؛ آگاهی بخشی، بیداری و توجه فرد خاطی و هوشیار سازی کودک نسبت به عواقب احتمالی اعمالی است که مرتکب می شود. پس اگر هدفمان از تنبیه چیزی غیر از این باشد مطمئناً کار ناپسندی انجام داده ایم.

این رفتار ما نه تنها اثر تربیتی در پی نخواهد داشت بلکه روند تربیت را نیز با مشکل مواجه می نماید.

از دیر باز میان صاحب نظران تعلیم و تربیت بر سر اینکه تنبیه بدنی بر تربیت کودکان اثرات مثبت و مفیدی دارد. یا اینکه باعث تخریب شخصیت کودکان می شود، اختلاف نظر زیادی وجود داشته است.

ما در این مقاله به بررسی آن می پردازیم. با توجه به اینکه کودک مفهوم اطاعت را درک نمی کنند هر کاری که انجام می دهد یا برای آن است که از انجام دادن آن لذت می برد یا اینکه دوست دارد دیگران را از طریق آن خوشحال کند. 

بنابراین از به کار بردن جملاتی نظیر تو باید این کار را انجام بدهی فهمیدی یا نه یا هیچ وقت حرف گوش نمیکنی بزار بابات بیاد می دونم چه بلایی سرت بیارم خودداری کنید.

بهتر است به جای تهدید با زبانی گویا و کلماتی محبت آمیز همه چیز را برای کودک توضیح دهید. مهم است که بداند چرا باید آن کار را انجام دهد و یا چرا باید فلان کار را انجام ندهد.

دلایل تنبیه

در بسیاری از مواقع متاسفانه پدر و مادر نارضایتی خود از زندگی و مشکلات احتمالی آن را بر سر فرزندانشان خالی می کنند. این گونه رفتار با کودک باعث افزایش اضطراب و نگرانی کودک می شود.

حال آنکه  کودکان هیچ گناهی ندارند. آنها در زندگی نیازمند احساس امنیت و محبت  هستند.  تنبیه بدنی معمولا رفتاری است که بعضی از والدین با فرزندان خود در پیش می‌گیرند. این رفتار تا حد زیادی تابع  الگوهای است که از والدین خود در آموخته اند.

برخی از والدین با این اعتقاد که بچه ها را با حرف نمی‌توان تربیت کرد از شیوه  تنبیه بدنی و کتک استفاده می کنند. به نظر نمی‌رسد که این روش تربیتی نقش موثری در تربیت کودک داشته باشد.

در موارد بسیاری مشاهده می شود کودکانی که با شیوه تنبیه بدنی رشد کرده اند بیشتر میل به پرخاشگری و تهاجم و زد و خورد دارند و علیرغم تهدید بیشتر به رفتارهای ناپسند خود ادامه می‌دهند.

دیدگاه روان شناسی:

بر سر موضوع تنبیه بدنی آری یا نه؟ یعنی اینکه تنبیه بدنی بر تربیت فرزندان مفید و کار ساز می باشد یا خیر میان صاحب نظران روان شناسی و دیدگاه اسلام شناسان اتفاق نظر وجود دارد.

هر دو گروه تنبیه بدنی را یکی از شیوه های تربیتی قبول دارند. اما اینکه چگونه، چه زمانی و به چه میزان این تنبیه صورت بگیرد حرف های بسیاری وجود دارد.

روان شناسان معتقدند که استفاده از روش تربیتی تنبیه بدنی خشن ترین و نامطلوب ترین روش تغییر رفتار است. استفاده غیر مسئولانه از آن عوارض جانبی نامطلوبی به بار می آورد.

هرگز از این روش نباید به صورت تنها روش تربیتی استفاده شود. تنها زمانی که رفتاری نامطلوب از صاحب رفتار سر زند و یا رفتار دیگران تهدیدکننده ی سلامتی فرد یا جامعه باشد باید از این روش استفاده شود.

دیدگاه اسلام:

در مقابل این سوال که تنبیه بدنی آری یا نه؟ یعنی باشد یا نباشد. اسلام نظر مشخصی دارد. به این روش به عنوان یک شیوه از انواع تربیت نگاه می کند. اما برای آن حدودی را قائل است.

در روایات اسلامی به صراحت می فرماید که والدین و معلمین اجازه ندارند فرزندان و کودکان خود را به گونه ای تنبیه بدنی نمایند که آثار ضرب و جرح بر اندام آنان برجا بماند. تنبیه کودک تا جایی که اثر تربیتی دارد و موجب آگاهی بخشی فرد خاطی گردد مجاز به شمار می رود.

امام علی(ع) می فرمایند: انسان با پند و اندرز ادب می شود و کتک و تنبیه مخصوص چهارپایان است. مگر در موارد خاص که با رعایت شرایط لازم تنبیه را مجاز شمردند.

آثار منفی تنبیه بدنی:

از آنجایی که موضوع آثار تنبیه بدنی کودک پیچیده است،  نمی توان با قاطعیت گفت که تنبیه بدنی باعث پیامدهای منفی برای کودکان می شود.

با وجود این، شواهد و مدارک کافی گواهی می دهند که تنبیه بدنی با آسیب روانی به کودکان ارتباط دارد. شواهد خوب نشان می ‌دهند که تنبیه بدنی رفتار نافرمانی و پرخاشگرانه کودک را برخلاف تصور اشتباه عموم والدین، کاهش نمی‌ دهد و رفتار مثبت بلندمدت را در کودکان تثبیت نمی ‌کند.

تحقیقاتی که نشان می دهد استفاده از تنبیه بدنی در مدارس اثرات منفی بر عملکرد تحصیلی کودکان دارد موید این مطلب هستند. خطر آسیب به رشد شناختی، رفتاری، اجتماعی و عاطفی کودک می تواند از جمله موارد مهم استفاده از تنبیه بدنی باشد.

لازم به ذکر است که استفاده بیش از اندازه از تنبیه بدنی خطر آزار فیزیکی را به همراه دارد. آسیب فیزیکی نیز به نوبه خود پیامدهای منفی مشابهی برای کودک دارد. در ادامه به چند مورد از آثار منفی تنبیه بدنی اشاره می کنیم.

1- تحقیر شخصیت و کینه توزی

اگر چنانچه فرزند و یا شاگردمان را تنبیه بدنی کنیم به شخصیت او توهین کرده ایم و این تخریب شخصیت آثار روانی نامطلوبی بر جای می گذارد که در گذر زمان خود را نشان می دهد. اگر این اتفاق در حضور جمع باشد به مراتب مخرب تر می باشد. 

کودکان و نوجوانانی که مورد تنبیه بدنی قرار می گیرند نسب به شخص تنبیه کننده کینه ای به دل می گیرند. آنها به دنبال فرصتی هستند تا این عقده ی خود را بگشایند.

2- عدم عزت نفس

کودکانی که مورد تنبیه بدنی قرار می گیرند احساس خود ارزشمند بودن خود را از دست می دهند. اجازه می دهند که دیگران به آنها توهین نمایند. در مقابل دستورات و زور گویی دیگران از خود اراده ای ندارند. این فقدان اعتماد به نفس باعث خود تحقیری بیشتر آنها می شود.

این کودکان اعتماد به نفس خود را از دست می دهند. آنها شهامت انجام کارهای بزرگ را نخواهند داشت. این گونه افراد مدام خود را سرزنش می کنند. نکات منفی خود را مرور کرده و کمتر به توانمندی خود توجه می نمایند.

این دسته از کودکان همیشه نگران و مضطربند که مبادا دوباره در مقابل رفتاری که از خود نشان می دهند مورد تنبیه دیگران قرار گیرند. کودکانی که مورد تنبیه قرار می گیرند یاد می گیرند که در مواقع خشونت و ناراحتی به زیر دستان خود زورگویی کرده و به آنها آسیب برسانند.

3- انتقال رفتار نامطلوب

به گونه ای که در فقدان والدین این گونه کودکان عقده های روانی ناشی از تنبیه را به سایر فرزندان کوچکتر از خود منتقل می نمایند. با تنبیه بدنی رفتار نامطلوب برای همیشه از بین نمی رود.

بلکه به صورت موقتی و آن هم فقط در حضور فرد تنبیه کننده خاموش می شود. این رفتار نامطلوب به نوعی دیگر در زمان و مکانی دیگر و به شکل دیگری خود را نشان می دهد. بهتر است از شیوه های دیگر تربیتی مثل تشویق هم استفاده کنیم

در مقابل این سوال که تنبیه بدنی باشد یا نباشد، می توان گفت گرچه تنبیه بدنی یکی از روش های تربیتی محسوب می شود، اما نه به عنوان اولین انتخاب بلکه باید آخرین راهکار تربیتی بعد از عدم توجه، قهر کردن، محروم سازی و جریمه کردن باشد.

لذا تا جایی که امکان دارد باید کمتر از تنبیه بدنی استفاده شود. چرا که اثرگذاری سایر روشهای تربیتی نسبت به این روش در اصلاح رفتار کودکان به مراتب بیشتر است.

به یاد داشته باشیم در هنگام تنبیه بدنی نباید خشم و ناراحتی خود را به کودکان منتقل کنیم. بلکه ضمن آگاهی نسبت به رفتار نامطلوب، رفتار مورد علاقه و شایسته را نیز به آنان نشان دهیم.

در این گونه مواقع کودکان یاد بگیرند اگر این کار را انجام ندهند چه کاری را در مقابلش انجام دهند.

نویسنده: نادر اسدی روانشناس و مشاور خانواده

برتراندیش 

بازدیدها: 30